ΠΩΣ ΧΑΘΗΚΕ Η ΑΡΧΑΙΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ;

Έκαψαν οι Χριστιανοί τα αρχαιοελληνικά βιβλία;

Το θέμα με απασχόλησε και έχω κάνει κάποια σχετική έρευνα που παρουσιάζω εδώ.
Μια πολύ δημοφιλής άποψη που κυκλοφορεί είναι ότι “οι χριστιανοί έκαψαν τα αρχαιοελληνικά βιβλία” - καμιά φορά με την παραλλαγές όπως περιγραφές διωγμών εθνικών και το “κάψιμο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας”*.
Από προσωπικό ενδιαφέρον θέλησα να δω το πόσο αυτά αληθεύουν.
Διαπίστωσα πάνω απ' όλα ότι είναι σχεδόν αδύνατον να δώσουμε απάντηση με βάση τα διαθέσιμα ιστορικά δεδομένα, γιατί είναι αντιφατικά και ανεπαρκή.
Η κάθε “ερμηνεία” αφήνει αρκετά ερωτηματικά. Τόσα ώστε να υπάρχει χώρος για ερμηνείες ανάλογες με τα γούστα και τις επιθυμίες μας. Αν θέλουμε να βρούμε κάψιμο βιβλίων, θα βρούμε. Υπάρχουν σίγουρα ενδείξεις που δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Αν θέλουμε να μη βρούμε, και πάλι μπορούμε να εξηγήσουμε τα δεδομένα διαφορετικά. Γιατί αδιαμφισβήτητη μαζική καταστροφή βιβλίων δεν φαίνεται να υπήρξε.
Μπροστά σ' αυτό το αδιέξοδο κατέληξα σε μια διαφορετική προσέγγιση: τη μαθηματική!
Η ιδέα μου γεννήθηκε όταν καθώς διάβαζα τους “Βίους Φιλοσόφων” του Διογένη “Λαέρτιου”.
Είδα εκεί ότι από την εποχή του ακόμα – αιώνες πριν αρχίση η “επικράτηση” του χριστιανισμού – πολλά αρχαία βιβλία είχαν χαθεί. Θυμήθηκα τότε ότι είχα διαβάσει (σε κάποια εισαγωγή της Ποιητικής, νομίζω**) ότι τα περισσότερα βιβλία του Αριστοτέλη (για παράδειγμα) ήταν ήδη χαμένα λίγα χρόνια μετά το θάνατό του. Σίγουρα τότε δεν υπήρχαν “χριστιανοί” για να τα κάψουν!
Το ίδιο ίσχυε διαπίστωσα και για πολλά άλλα βιβλία της αρχαιότητας. Είναι φανερό και λογικό ότι κάποια “φθορά” στν αριθμό βιβλίων που επιβιώνουν θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πριν καταλογίσουμε ευθύνες για καταστροφή βιβλίων. Φθορά που επιβάλλεται από το χρόνο, τις συνθήκες, τις ιστορικές συγκυρίες κτλ.
Ποια είναι αυτή; Ήταν το θέμα. Ποιο ποσοστό απ' όλα τα αρχαια Ελληνικά βιβλία που γράφτηκαν θα έχαμε σήμερα αν δεν υπήρχε ο χριστιανισμός;

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Γενικά είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι σήμερα έχουμε τα χέρια μας ένα 10% από το σύνολο της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας της χιλιετίας μεταξύ 500 π.Χ και 500 μ.Χ.
(Δείτε http://www.mlahanas.de/Greeks/TLLiterature.htm).
Μερικών, όπως του Αριστοτέλη, τα βιβλία επιβίωσαν σχεδόν όλα (τουλάχιστον όσα υπήρχαν στα Ρωμαϊκά χρόνια). Άλλων χάθηκαν ολοκληρωτικά.
Η απώλεια βιβλίων φαίνεται να μην έχει “ιδεολογικά” ή θρησκευτικά κίνητρα – εκτός εξαιρέσεων***. Δηλαδή σώθηκαν βιβλία Ελληνικής “παγανιστικής” φιλοσοφίας ή και θεογονίες, των προχριστιανικών αιώνων, αλλά χάθηκαν βιβλία μεταγενέστερων χριστιανών συγγραφέων που λογικά θα έπρεπε να είχαν διατηρηθεί.
Είδα ακόμη ότι από τα έργα ονομαστών της αρχαιότητας όπως ο Ευριπίδης (στον οποίο αποδίδονταν περίπου 90 έργα) ήδη στην την ρωμαϊκή εποχή (500 χρόνια μετά) επιβίωναν λιγότερα (γύρω στα 70 του Ευριπίδη).
Αυτό δείχνει ότι η εξήγηση για την απώλεια της γραπτής κληρονομιάς δεν είναι τόσο απλοϊκή όσο η κατηγορία “τα έκαψαν οι χριστιανοί” αφού σημαντικές ήταν οι απώλειες και πριν την εμφάνηση του χριστινισμού.

Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Από συγγραφείς των οποίων το έργο διατηρήθηκε τμηματικά – όπως του Ευριπίδη που προανέφερα – μπορεί να βγει κάποιο συμπέρασμα και να “υπολογιστεί” έτσι χοντρικά ο ρυθμός απώλειας στο χρόνο.
Αν δηλαδή από τα 90 έργα του Ευριπίδη, 500 χρόνια μετά είχαν χαθεί κάπου 20 κι έμεναν 70 με τη “μέθοδο των τριών” θα μπορούσε να υπολογιστεί πόσα θα έμεναν μετά άλλα 500 χρόνια; Και άλλα 500; και άλλα 500; Μέχρι το 1500 περίπου όταν η ανακάλυψη της τυπογραφίας σταθεροποίησε κάπως τον αριθμό των βιβλίων που επιβίωναν.
Αν λοιπόν γύρω στο έτος 100, έμεναν από τα 90 (-20 =) 70 βιβλία του Ευριπίδη, τότε γύρω στο 600 θα απέμεναν (χωρίς να λογαριαστεί η επίδραση του χριστιανισμού) γύρω στα 50. Κατά το 1100 θα έπρεπε να είχαν απομείνει καμιά 30αριά και κατά το 1500, πάνω κάτω 12. Σήμερα έχουμε στα χέρια μας 19 έργα του Ευριπίδη. Που σημαίνει ότι κατά τα χριστιανικά χρόνια όχι μόνο επιβίωσαν τα έργα του αλλά και ότι ο ρυθμός απώλειας ήταν μικρότερος από αυτό τον προχριστιανικών!
Ακόμα κι αν λάβουμε υπόψη ότι Ευριπίδης ήταν δημοφιλής και ότι ο ρυθμός απώλειας άλλων συγγραφέων ήταν διαφορετικός και πάλι καταλήγουμε στο ότι η διαφορά – αν υπάρχει – θα είναι μικρή.
Δηλαδή, αν δεν είχε υπάρξει ο χριστιανισμός θα είχαμε σήμερα και πάλι μόνο ένα 10% της χαμένης αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. Παρουσιάζω εδώ το μέσο όρο.
Ακόμα και με τον πιο αυστηρό υπολογισμό και πάλι βγαίνει ότι στην πιο “καταδικαστική” περίπτωση θα επιβίωνε ένα 15%, αντί για 10%. Δηλαδή ο χριστιανισμός δεν μπορεί να ευθύνεται για απώλεια μεγαλύτερη του 5%. Νούμερο πολύ μακριά από το 90-99% που προσάπτουν οι πιο φανατικοί “κατήγοροι”.
Αν η ίδια μέθοδος δοκιμαστεί και για άλλες μεγάλης κλίμακας ιστορικές αλλαγγές (κοσμοϊστορικά γεγονότα), εισβολές, μεταναστεύσεις, λοιμοί, φυσικές καταστροφές, κοινωνικές αναταραχές, μπορεί να διαφανεί ότι τέτοια γεγονότα έχουν κι αυτά ένα μια το πολύ 5% επίδραση σε απώλεια γραπτών μνημείων του προηγούμενου status quo.

ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το συμπέρασμα είναι είναι προφανές, Οι κατηγορίες ότι ο χριστιανισμός ευθύνεται για την καταστροφή των αρχαίων Ελληνικών βιβλίων είναι αστήρικες.
Από τα παραπάνω – που παρουσιάζω συνοπτικά – κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο Χριστιανισμός δεν ευθύνεται για την απώλεια της αρχαίας Ελληνικής κληρονομίας παρά μόνο ως ένα ιστορικό γεγονός ανάμεσα σε πολλά άλλα, που όλα μοιράζονται ασφαλώς κάποια ευθύνη, ιστορικής όμως μορφής – και αναπόφευκτης**** – όχι ως κάποια καταστροφική ιδεολογία.
Περιττό να πω ότι το συμπέρασμα αυτό με προδιάθεσε πολύ πιο θετικά προς το χριστιανισμό, και κατέρριψε μέσα μου τους σχετικούς "μύθους" που κυκλοφορούν!

* Η ολοκληρωτική καταστροφή της Βιβλιοθήκης είναι βέβαιο ότι έγινε κατά τη μουσουλμανική κατάκτηση της Αλεξάνδρειας. Υπάρχουν καταστροφές στις οποίες εμπλέκονται χριστιανοί, αλλά υπάρχουν και ενδείξεις ότι πολλά, ίσως τα περισσότερα, βιβλία είχαν ήδη μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη πριν τις ταραχές στις οποίες εμπλέκονται χριστιανοί.

** Δεν θυμάμαι έκδοση.

***  Έργα χριστιανών "αιρετικών", Εικονομάχων, και ίσως μερικά από τα πιο "σοκαριστικά" και αθυρόστομα έργα αρχαίων Ελλήνων μάλλον καταστράφηκαν εσκεμμένα - αν και είναι εξίσου βέβαιο είναι ότι πολλά έργα χάθηκαν εξαιτίας έλλειψης ενδιαφέροντος που σήμαινε ότι κανείς δεν έμπαινε στον κόπο να αντιγράψει βιβλία που κανείς δεν ήθελε.

**** Η καταστροφή της αρχαίας Ελληνικής κληρονομιάς είναι πιθανότερο να ήταν η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της 4ης Σταυροφορίας, και από τους Τούρκους αργότερα.